By Zehra Gürsoy
Hafızanın Tanımı
Bazen bizi çok mutlu eden anıları bir kutuya saklayıp, o anda yaşadığımız duyguları hiç kaybetmemek isteriz. Kimi zaman da bunun aksine, yaşadığımız olayı ve bize hissettirdiklerini hiç yaşamamış olmak ya da silmek isteriz. Ancak anılarımızı ne kutuya koyup saklayabilmemiz ne de silip atabilmemiz mümkündür. Tabi bunu fiziksel olarak yapmamız imkansız gibi dursa da mental olarak baktığımızda, hafıza burada bizim için devreye girer. Hafızamız öğrendiğimiz bilgileri hem koruma hem de kurtarma yeteneğine sahiptir..
Anılarımızın detayları, bir yılda %50 oranında değişir ama hemen hemen çoğu insan hatırladığı bir olayı %100 doğru aktardığını savunur. Hemen hemen herkes ana olayı doğru bir şekilde aktarır fakat diğer küçük detaylar hafızamızda değişkenlik gösterir. Bu küçük detaylar; olay sırasında sizi, kimin aradığı ya da olayın gerçekleştiği sırada, kiminle birlikte olduğunuz gibi ufak şeyler olabilir. Şimdi hafızamızın nasıl çalıştığını anlamaya başlayalım:
Hafıza Nasıl Çalışır?
İnsan hafızası bilgiyi toplar, depolar, saklar ve saklanan bilgiyi geri getirir. Bunu yaparken ise 3 temel işlemi kullanır:
- Kodlama
- Depolama
- Geri alma
ANILAR Hatırlanabilir mi?
Yaşadığımız olaylar anıya dönüşür ve hafızamızda tutulur. Bu işlem, öncelikle yaşanılan olayın beyinde kodlanmasıyla başlar. Kodlama işlemi odaklanma eylemi ile doğru orantılıdır. Bir şeye ne kadar çok odaklanırsak hafızamız o kadar iyi kodlar. Kodlanan olay daha sonra hatırlanmak üzere saklanır. Bu saklamanın da türleri vardır. Yani anılarımız saklanırken farklı kategorilere ayrılır. Bunlar; duyusal hafıza, kısa süreli hafıza ve uzun süreli hafıza kategorileridir. Bu kategorilerde tutulan anılar, aynı zamanda depolanmış olur. Depolanmış anılar hatırlamak istediğimiz zamana kadar bizim farkındalığımız dışında saklanır. Hatırlamak istediğimizde ise bu durum bilinçli farkındalığa dönüştürülür. Ancak sadece kısa ve uzun süreli bellekteki anılarımız geri getirilebilir biçimdedir. Bunun nedeni duyusal hafızanın, anılarımızın ulaştığı ilk yer olmasıdır.
Anılarımızı uzun süreli bellekten geri çekmenin 3 türü vardır. Hafıza bu yolları, bilginin nasıl alındığına bakarak seçer.
1-Serbest Hatırlama (Free Recall)
Kişi herhangi bir sırayla hatırlama eylemini gerçekleştirir. Örnek verecek olursam; Size sıralı olarak birbirinden bağımsız kelimeler söylersem ve bitirdiğimde aklınızda kalanları bana söylemenizi istersem muhtemelen ilk olarak söyleyeceğiniz kelimeler, listedeki son ya da ilk söylediğim kelimeler olacak. Arada kalan maddeler için hafızanızı biraz daha zorlamanız gerekecek. Bunun nedeni hafızamızın bir listedeki ilk ve son maddeleri daha iyi hatırlama eğiliminde olmasındandır. Araştırmacılar bu olaya öncelik ve sonralık etkisi adını vermişler.
2- İpuçlu Hatırlama (Clued Recall)
İpucu ya da kılavuz kullanarak listenin hatırlanmasına İpuçlu hatırlama denir. Az önce verdiğim örnekte de dediğim gibi listenin arasındaki maddeleri hatırlamakta genel olarak zorlanırsınız. Peki ya kelimelerin baş harflerini söylerlersem? İşte o zaman hatırlamanız daha da kolaylaşır.
İpuçları, silindiğini düşündüğümüz anıları daha kolay hatırlamamızı sağlar. Yani bu da demek oluyor ki derinlerdeki anıları geri çağırma konusunda serbest hatırlamaya göre daha çok ön planda. Özellikle anılarımız bir işaretle bağlantılıysa, ipuçlu hatırlama hemen devreye girer.
3- Seri Hatırlama (Seried Recall)
Bu hatırlama türümüzde ise zaman ele alınıyor. Yani olaylar kronolojik sırayla anlatıldığında bir sonraki anının hatırlanması daha kolay bir hal alıyor. Yine örneğimizle bağdaştıracak olursak; listeden size bir kelime söylersem, sizin sonraki kelimeyi tahmin etmeniz ve tahmininizin doğru olması yüksek bir olasılık olacaktır.
